Эмпатия: қарапайым тілмен түсіндіру

Сен «эмпатия» деген сөзді естіген боларсың, бірақ оның мағынасын әрдайым дұрыс түсінесің бе? Қазіргі әлемде бұл қасиет ерекше маңызды бола түсті. Эмпатия бізге тек басқаларды жақсырақ түсінуге ғана емес, сондай-ақ шынайы және берік қарым-қатынастар құруға көмектеседі. Ол жеке өмірде де, жұмыста да, достық пен отбасылық қарым-қатынастарда да қажет. Бірақ, алдымен эмпатия деген не, ол не үшін маңызды және оны қалай дамыту керек екенін қарастырайық.

Эмпатия деген не?

Эмпатия – бұл басқа адамның эмоцияларын өзіңдікіндей сезіне білу қабілеті. Қарапайым тілмен айтқанда, бұл "басқа адамның орнына тұрып көру", әлемге оның көзімен қарау деген сөз. Жанашырлықтан айырмашылығы, жанашырлықта сен тек адамның жағымсыз сезімдерін түсінесің, бірақ өзің оны сезінбейсің, ал эмпатия басқа адамның эмоцияларына толықтай тереңдеу дегенді білдіреді.

Мысалы: досың емтиханнан нашар баға алғанына көңілсіз. Сен «өкінішті» деп айтумен шектелмей, оның алаңдаушылығын түсінесің, бұл сәтте оның қалай уайымдап жатқанын елестетесің. Сен оның көңіл-күйін сол бағаны өзің алғандай сезінесің.

Эмпатия тек басқа адамдардың эмоцияларын түсіну үшін ғана қажет емес. Ол терең қарым-қатынастар құруға, келіспеушіліктерді шешуге, тіл табуға және мансапта алға жылжуға көмектеседі. Эмпатия деңгейі жоғары адамдар командалық жұмыста жақсырақ өнер көрсетеді, себебі олар әріптестерінің не сезініп жатқанын түсініп, оларға уақтылы қолдау көрсете алады және көмек ұсына алады.

Эмпатия түрлері

Эмпатия әртүрлі болуы мүмкін және оның көріністері жағдайға байланысты өзгеріп тұрады. Эмпатияның үш негізгі түрі бар:

1. Эмоциялық эмпатия – бұл сен басқа адамның эмоцияларын тура сол күйде сезінетін жағдай. Мысалы, досың күлгенде, сен де көңілді боласың, ал ол мұңайса, сен де сол мұңды сезінесің. Бұл ең тікелей және күшті эмпатия түрі.
2. Когнитивті эмпатия – бұл басқа адамның не сезінетінін немесе не ойлайтынын түсіну, бірақ оның эмоцияларына терең бойламау қабілеті. Мұнда сен оның миында не болып жатқанын елестетесің, бірақ оны өзіңе қабылдамайсың. Мысалы, мұғаліміңді тыңдап, оның айтқанын түсінесің, бірақ өзің онымен келіспесең де, оның пікірін қабылдайсың.
3. Соматикалық эмпатия – сирек кездесетін эмпатия түрі, мұнда сен басқа адамның физикалық сезімдерін сезінесің. Мысалы, біреудің қолын үстелге соғып алғанын көргенде, өз қолыңның да жеңіл ауырсынғанын сезуің мүмкін.

Бұл эмпатия түрлері бірігіп жұмыс істей алады және әрқайсысы әртүрлі жағдайларда пайдалы. Мысалы, эмоциялық эмпатия жақындарыңды қолдауға көмектессе, когнитивті эмпатия басқа адамдардың көзқарастарын түсінуге және дауларды шешуге көмектеседі.

Эмпатия мен жанашырлық: айырмашылығы неде?

Көптеген адам эмпатия мен жанашырлықты шатастырады, бірақ олардың арасында маңызды айырмашылық бар.

Жанашырлық деген не?

Жанашырлық – бұл адамның қиын сәттерін түсініп, оған қолдау көрсету. Ал эмпатия бұдан әріге барады: ол тек түсінуді ғана емес, сонымен қатар сол эмоцияларды өзің бастан кешіруді білдіреді.

Мысалы, досың маңызды жобасының сәтсіз аяқталуына ренжулі болса, сен оған жанашырлық танытып: «Бұл өте өкінішті, бірақ келесі жолы табысты болатыныңа сенемін», – деп айта аласың. Ал эмпатия білдіру – оның күйзелісін түсініп, сол эмоцияларды өзіңнің басыңнан кешкендей сезіну.

Эмпатия

Эмпатия адамның сезімдерін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді, яғни сен нақтырақ қолдау көрсете аласың. Жанашырлық арқылы сен адамның мәселесін түсінетініңді көрсетсең, эмпатия арқылы оның эмоцияларын шынымен сезініп, онымен бір толқында боласың.

Эмпатия неге маңызды?

Эмпатия – бұл тек басқа адамдардың эмоцияларын сезіну қабілеті ғана емес. Бұл сенімді қарым-қатынастар орнатуға, жанжалдарды шешуге және түрлі адамдармен тіл табуға көмектесетін негізгі дағды. Мысалы, жұмыстағы әріптесіңнің неге ренжулі екенін немесе отбасы мүшесінің неге ашулы екенін түсінгенде, онымен дұрыс сөйлесу жолын табу жеңілдейді. Сен оған қолдау көрсетіп немесе мәселені шешу жолын ұсына отырып, оның сезімдерді өткеруіне көмектесе аласың.

Эмпатия түсініспеушіліктердің алдын алуға да көмектеседі. Біз басқа адамның не сезіп тұрғанын түсінуге тырыспаған кезде, қате қорытындылар жасау оңай болады. Ал эмпатия бізді айналамыздағы адамдардың эмоциялық белгілеріне сезімтал болуға жетелейді.

Эмпатияны қалай дамытамыз?

Эмпатия – бұл дамытуға болатын дағды. Саған эмпат болуға көмектесетін бірнеше кеңесіміз бар: 

1. Мұқият тыңда. Біреу сезімдерін бөліскенде, оны тек құлақпен ғана емес, жүрекпен де тыңдауға тырыс. Оның дауыс ырғағына, мимикасына, қимылдарына назар аудар. Бұл адамның шын мәнінде не сезініп тұрғанын жақсырақ түсінуге көмектеседі.
2. Өзіңді басқа адамның орнына қой. Сол адамның орнында болсаң, не сезінер едің? Сол жағдайға тап болсаң, сені не мазалауы мүмкін? Бұл ой жаттығуы басқалардың сезімдерін жақсырақ түсінуге көмектеседі.
3. Эмоциялық интеллектті дамыт. Өз сезімдеріңді түсіну – басқалардың сезімдерін түсінуге алғашқы қадам. Өзіңнің не сезініп тұрғаныңды білсең, айналаңдағы адамдардың эмоцияларын да тез аңғарып, тану жеңіл болады.
4. Белсенді тыңдауды тәжірибеге енгіз. Сұрақтар қойып, әңгімелесушіні бөлмей, оған шын мәнінде не айтып жатқанын түсінуге тырысатыныңды көрсет. Бұл адамға шынымен оны түсінуге тырысып жатқаныңды сезінуге мүмкіндік береді.
5. Адамдардың реакцияларын бақыла. Адамдардың түрлі жағдайларға қалай әрекет ететінін мұқият бақыла. Бұл олардың сезімдері туралы тікелей айтпаса да, олар не сезініп тұрғаны жайлы пайдалы мәліметтер бере алады.

Эмпатия өмірде қалай көмектеседі?

Эмпатия өміріңді әлдеқайда бай әрі үйлесімді ете алады. Ол қарым-қатынастарда, жұмыста, достықта, тіпті мектепте немесе университетте де көмектеседі. Міне бірнеше мысал:

1. Жеке өмірде: Эмпатия бізді жақсы дос, серіктес және отбасы мүшесі етеді. Басқаның сезімдерін түсінген кезде, қиын сәттерде жақындарыңа қолдау көрсетіп, кикілжіңдерде шешім табу жеңілдей түседі.
2. Жұмыста: Эмпатиясы бар адамдар командалық жұмыста табыстырақ болады. Олар әріптестерінің қашан қолдауға немесе көмекке мұқтаж екенін түсінеді. Бұл жұмыс атмосферасы мен тиімділігін жақсартады.
3. Достықта: Эмпатиялы достар қашан қолдау көрсету керек, ал қашан тек тыңдап отыру керек екенін біледі. Бұл достықты берік әрі ұзаққа мерзімді етеді.
4. Кикілжіңдерді шешуде: Қарсы тараптың сезімдерін түсінген кезде, компромисс табу жеңілдейді. Эмпатия мәселеге әртүрлі көзқараспен қарауға және барлығын қанағаттандыратын шешімдер іздеуге көмектеседі.

Эмпатия – айналаңдағы адамдарды жақсырақ түсінуге және берік қарым-қатынастар құруға көмектесетін маңызды дағды. Эмпатияны дамыту тек жеке өмірің үшін ғана емес, кәсіби табысқа жету үшін де пайдалы. Бүгінгі цифрлық және қашықтан байланыс әлемінде эмпатия – нағыз адамдық қарым-қатынастарды сақтап қалудың кілті. Сондықтан, бұл қасиетті қалай дамытуға болатынын, оны күнделікті өмірде қалай қолдануға болатынын ойланған жөн.

Айтпақшы, Qlever платформасында сыни ойлау мен эмпатияны дамытуға көмектесетін көптеген пайдалы ойын мен жаттығу бар. Қосыл да, бұлардың өміріңді қалай жақсарта алатынын біліп көр!