Сәлем, достар! Стереотиптер туралы сөйлесіп көрейік. Бұл бәрімізге қатысы бар тақырып. Әсіресе, Орталық Азия жастары үшін өте өзекті, себебі стереотиптер біздің таңдауымызға, өзімізге деген сенімімізге және армандарымызға қатты әсер етуі мүмкін. Бірақ жақсы жаңалық бар: стереотиптерден арылуға болады, әрі бұл өте маңызды! Бұл мақалада стереотиптердің не екенін, олардың қалай пайда болатынын және еркін, бақытты өмір сүру үшін олардан қалай арылуға болатынын қарастырамыз.
Стереотиптер деген не және ол қайдан шығады
Стереотиптер — «барлығы», «әрдайым» немесе «ешқашан» деген сөздермен сипатталатын жалпылама түсініктер. Мысалы, «барлық қыз тұрмысқа шыққысы келеді», «барлық жігіт көшбасшы болғысы келеді» немесе «қазіргі жастар тек телефонмен отырады». Бұл сөздер таныс па? Бұл — стереотиптер. Олар қарапайым естіледі, бірақ шындыққа сәйкес келуі екіталай. Өйткені әр адам ерекше және бірнеше мысал негізінде барлық адамды бағалауға болмайды.
Стереотиптердің пайда болу себептері әртүрлі:
- Отбасы мен ортадан. Бала кезімізден естіген сөздер біздің түсінігіміздің бір бөлігіне айналады.
- Медиадан. Фильмдер, әлеуметтік желілер мен жаңалықтар күрделі нәрселерді қарапайым етуге бейім.
- Жеке тәжірибеден. Кейде бір адаммен болған жағымсыз жағдай бүкіл топқа қатысты жалпылама пікір қалыптастырады.
Стереотиптер миымызға әлемде тезірек бағдар алуға көмектескенімен, көбіне адамдарды шынайы болмысымен қабылдауға кедергі келтіреді.
Стереотиптердің жастарға әсері
Орталық Азия жастары үшін стереотиптер нағыз кедергіге айналуы мүмкін. Бірнеше мысал келтірейік:
1. Қыздарға қатысты стереотиптер. Қыздар «ұяң», үй шаруасымен айналысатын, ал мансап олардың ісі емес деген пікір жиі айтылады. Осы себепті көптеген талантты қыздың үлкен армандарға ұмтылуға батылы бармайды.
2. Жігіттерге қатысты стереотиптер. Жігіт әрдайым «күшті», «көшбасшы» болуы керек деген сөз жас жігіттердің өз сезімдерін ашық айтуына немесе көмек сұрауына кедергі келтіреді.
3. Ұлтына қатысты стереотиптер. Кейде адамдар бір-бірін тек шыққан тегіне қарап бағалап, олардың қандай екенін тануға тырыспайды.
4. Сырт келбетке қатысты стереотиптер. «Идеал» көрініс қалыптастыруға деген қысым стресс тудырып, өзін-өзі бағалауды төмендетеді.
5. Жасқа қатысты стереотиптер. «Сен әлі тым жассың, бәрін түсінуге әлі ерте» деген сөздер адамның өзін көрсетуге және жауапкершілік алуға деген ынтасын төмендетеді.
Стереотиптерді анықтау жолдары
Стереотиптермен күресудегі алғашқы қадам – оларды түсіну және мойындау. Өз-өзіңізге келесі сұрақтарды қойып көріңіз:
- Мен мұны қайдан білемін? Мүмкін, мұны біреуден естіген боларсыз немесе фильмнен көрген шығарсыз.
- Бұл шынымен солай ма? Осы сенімге қарсы мысалдарды еске түсіріп көріңіз.
- Бұл сенім өміріме қалай әсер етеді? Ол сізге көмектесе ме, әлде ой-өрісіңізді шектей ме?
Стереотиптермен қалай күресуге болады
Енді стереотиптердің сізді шектеуін тоқтату үшін не істеуге болатынын талқылайық:
1. Күмәндануды үйреніңіз
Стереотип естігенде «Неге олай?», «Мұның дәлелі бар ма?» деген сұрақтарды қойыңыз. Мысалы, сізге «қыздар технологияны түсінбейді» десе, бұл пікірді жоққа шығаратын мысалдарды ойлаңыз.
2. Әртүрлі адамдармен араласыңыз
Басқа мәдениеттердегі, кәсіптегі немесе әлеуметтік топтардағы адамдармен танысып көріңіз. Қаншалықты көп аралассаңыз, стереотиптерге соғұрлым аз сенесіз.
3. Сұрақ қойыңыз
Біреу сіз туралы стереотип пікір айтса, «Неге бұлай ойлайсың?» деп сұраудан қорықпаңыз. Бұл басқаларды өз сөздері туралы ойлануға итермелейді.
4. Өзіңізге сенімділікті арттырыңыз
Өз қабілеттеріңізді біліңіз және стереотиптерге өз құндылығыңызды анықтауға мүмкіндік бермеңіз. Сіз – кез келген жалпылаудан әлдеқайда құндысыз.
5. Үйреніңіз және оқыңыз
Білім – күш! Әртүрлі көзқарастарды көрсететін кітаптарды, мақалаларды оқыңыз, фильмдер көріңіз. Бұл ой-өрісті кеңейтуге және санадағы шектеулерді жоюға көмектеседі.
6. Басқаларды шабыттандырыңыз
Өз тарихыңызды немесе стереотиптерді жеңген адамның тарихын бөлісіңіз. Бұл өзгелерді шабыттандырып, стереотиптердің үкім емес екенін түсінуге көмектеседі.
Стереотиптердің құрбаны болмаудың жолдары
Сізге стереотиптер қысым көрсетіп жатқанын сезінсеңіз, мына әрекеттерді істеп көріңіз:
- Жанашыр адамдарды табыңыз. Сізге сеніп, қолдау көрсететін адамдардың көмегімен негативті жеңу жеңілдейді.
- Стереотиптерді жүрекке жақын қабылдамаңыз. Есіңізде болсын: басқа адамдардың қате пікірі – сіздің шынайы өміріңіз емес.
- Мақсат қойып, оған жетіңіз. Жетістіктеріңіз сіз туралы кез келген стереотиптен артық айтып береді.
Стереотиптер – жеңуге болатын және жеңуіміз қажет нәрсе. Орталық Азия жастарының әлеуеті зор және ескірген көзқарастардың толыққанды өмір сүруге кедергі жасауына жол бермеу маңызды. Есіңізде болсын: сіз – қайталанбас тұлғасыз және стереотиптерді өзгерту сізден басталады. Бір-бірімізді түсініп, бағалауды үйренген сайын, әлем жақсара түседі. Болмысыңызды көрсетуден қорықпаңыз және армандарыңызға жету жолында батыл қадам жасаңыз!